[TIN NGUỘI] Từ hương vị đến văn hoá: Bản giao hưởng ẩm thực Trung Thu

Tết Trung Thu không chỉ là ngày hội của trẻ thơ mà còn là “bữa tiệc hương vị” đặc trưng của người Việt. Từ bánh nướng, bánh dẻo truyền thống đến những biến tấu hiện đại như bánh trung thu lạnh và trà trái cây, ẩm thực mùa trăng ngày nay phản ánh sự hòa quyện giữa nét cổ truyền và hơi thở thời đại. Từ đó trở thành sợi dây vô hình gắn kết các thế hệ cùng nhau sum vầy bên mâm cỗ nhỏ ngày rằm.

1. Bánh trung thu – Khi vị trăng rằm khoác áo mới

Bánh trung thu từ lâu đã là một phần không thể thiếu trong mỗi mùa trăng rằm khi mỗi chiếc bánh được gói ghém khéo léo, tinh tế từng tầng lớp ý nghĩa của văn hóa truyền thống. Bánh trung thu thường được tạo dựa trên hai hình dạng cơ bản là tròn và vuông, trong khi tròn là đại diện của trăng tròn trên cao, biểu hiện cho sự sum vầy, đoàn viên thì vuông là đại diện của đất, thể hiện sự vững chãi và liên kết bền chặt trong các mối quan hệ. Ngoài ra, nhân bánh trung thu gom đủ đa dạng hương vị từ mặn đến ngọt, từ bùi béo đến giòn tan, tất cả thể hiện cho hy vọng của con người về một cuộc sống đủ đầy, ấm áp và tràn đầy tình yêu thương trong gia đình. Vì vậy, mỗi chiếc bánh khi chứa đựng nhiều tầng ý nghĩa như vậy đã trở thành biểu tượng của sự đoàn viên, đủ đầy và tình thân sum vầy. Từ đó, chia bánh dưới trăng cũng trở  thành một nghi thức đặc biệt nhắc nhở đến sự gắn kết trong gia đình.

Bánh trung thu ngày nay với đa dạng nhân – Nguồn: Internet

Nếu bánh trung thu xưa kia chỉ có bánh nướng, bánh dẻo với các loại nhân cơ bản như thập cẩm, đậu xanh thì ngày nay với sự du nhập của nhiều nền văn hóa khắp thế giới và để bắt kịp nhịp của giới trẻ, bánh trung thu đã được biến tấu với nhiều thể loại hơn, tạo ra sự giao thoa độc đáo giữa tính truyền thống và hiện đại. Nếu trước đây chỉ có phe bánh nướng hay bánh dẻo; phe bánh thập cẩm hay đậu xanh thì giờ đây có cả gần trăm phe với với dòng bánh ngọt như bánh than tre, trà xanh, lava trứng chảy hay các dòng bánh mặn như bánh gà nướng, thịt xông khói. Nhưng điểm đặc biệt là dù có biến tấu đến đâu, bánh trung thu vẫn luôn là hình tròn hoặc vuông, vẫn là lớp vỏ ngoài mỏng bao trọn phần nhân đầy đặn bên trong vì ý nghĩa truyền thống của mỗi chiếc bánh trung thu mùa sum vầy vẫn là điều mà bao thế hệ người Việt trân trọng và giữ gìn. Tất cả tạo nên một bản hòa ca của tầng tầng lớp lớp hương vị để ta phải mong chờ đến mỗi mùa trăng rằm để được chiêm ngưỡng sự sáng tạo và đổi mới của chúng.

2. Ốc – Tính hoa của nước, của ánh trăng và sự no đủ

“Ăn ốc trông trăng” là một thú vui tao nhã của người Việt xưa khi nhiều người ăn ốc vào mùa thu giúp sáng mắt bởi ốc là loài hấp thụ mọi tinh hoa sâu dưới lòng nước. Tục dân gian này còn nói lên được ước vọng của con người về một thế giới luôn được soi rõ bởi sự minh triết và sáng rực của ánh trăng ngày rằm. Ngoài ra, Tết Trung thu thường trùng với những ngày đầu thu, thời điểm này là lúc ốc vừa kết thúc mùa sinh sản và ở một số vùng quê cũng kết thúc mùa gặt lúa nên ốc lúc này là béo, ngọt và ngon nhất nên đây cũng là món quà của mùa vụ, biểu thị cho sự sinh sôi, nảy nở và ước mong về sự hạnh phúc, no đủ và thịnh vượng của người Việt xưa. 

Ốc luộc chấm mắm – Nguồn: Internet

Trong ẩm thực Việt, ốc là nguyên liệu trong rất nhiều món ăn với nhiều hương vị, kiểu cách khác nhau tùy đặc trưng vùng miền từ ốc om chuối đậu, ốc xào khế, ốc luộc chấm mắm gừng ở miền Bắc hay ốc bươu xào sả ớt, ốc hút ở miền Trung đến ốc nướng mỡ hành, ốc len xào dừa, ốc xào me ở miền Nam. Vì vậy, ốc không chỉ là biểu tượng cho sự hòa hợp trong đời sống giữa con người với thiên nhiên mà còn là một bức tranh sống động của ẩm thực Việt ngày trăng rằm.

3. Khoai môn – Vị bùi từ đất, vị ngọt dâng trăng

Khoai môn là một loại củ đặc trưng của mùa thu, nhiều người tin rằng củ khoai nhiều nhánh là đại diện của sự sum tụ, đủ đầy; vì vậy việc ăn khoai môn dần trở thành một thói quen ở nhiều gia đình trong dịp rằm tháng tám với hy vọng về sự sung túc, đoàn viên. Ngoài ra, người Việt xưa còn quan niệm ăn khoai môn vào ngày Tết Trung thu mang ý nghĩa xua đuổi vận đen và cầu mong một mùa màng bội thu.

Canh khoai môn nóng hổi, thanh đạm trong mâm cỗ Trung thu – Nguồn: Internet

Vị béo, bùi, ngọt nhẹ của khoai môn khiến đây là một nguyên liệu đặc biệt tạo nên nhiều món ăn trong mâm cỗ người Việt từ canh khoai nóng hổi, thanh đạm đến chè khoai môn, bánh khoai môn ngọt ngào để ta nhấm nháp dưới ánh trăng sáng rực ngày rằm. Vị bùi ngọt tự nhiên của khoai môn hòa cùng trà hoặc bánh trung thu tạo nên “bộ ba vị mùa trăng”.Ngày nay, khoai môn được “nâng tầm” trong bánh trung thu hiện đại hoặc món tráng miệng.

4. Trà – Điểm dừng tinh tế trong hương vị ngọt ngào mùa Trung thu

Thưởng trà trong đêm Trung thu không chỉ dừng lại ở sự tinh tế của người Việt trong việc kết hợp từng tầng hương vị trong mâm cỗ ngọt ngào ngày rằm mà còn mang ý nghĩa về sự sum họp, đoàn viên. Ngoài ra, khâu thưởng trà còn là một nghi lễ tao nhã, tinh tế thể hiện sự khéo léo của người Việt khi trong một mâm cỗ đã quá đủ sự ngọt ngào thì cần một “chất dẫn” làm dịu lại. Trà còn là “chất kết nối” trong các cuộc trò chuyện, là điểm dừng lặng giữa cuộc vui trong văn hóa Việt.

Trà, thức quà giúp cân bằng vị ngọt trong mâm cỗ – Nguồn: Internet

Việt Nam ta được thiên nhiên ưu ái cho rất nhiều điều kiện thuận lợi để trồng và thu hoạch đa dạng loại trà ngon như lục trà, bạch trà. Ngoài ra, bằng sự khéo léo và tinh tế trong việc thưởng thức hương vị, người Việt đã kết hợp và tạo nên nhiều loại trà với hương, vị và độ đậm, nhạt khác nhau bằng phương pháp ủ, xao, phơi như trà sen, trà lài.

Ẩm thực Trung Thu hôm nay có thể thay đổi, biến tấu theo xu hướng thời gian, nhưng ý nghĩa đoàn viên, sẻ chia vẫn nguyên vẹn. Giữa nhịp sống hiện đại, đôi khi chỉ cần một miếng bánh trung thu, một củ khoai môn bùi ngọt, một đĩa ốc nóng và chén trà thơm  là ta đã có thể tìm lại hương vị thân quen của tuổi thơ và cảm giác sum vầy giản dị giữa mùa trăng.