Mâm cúng ý nghĩa ngày cúng ông Táo

Với quan niệm thờ Trời và thờ Mẫu thì đối với người Việt, việc cúng ông Công ông Táo được bắt nguồn từ việc người Việt biết sử dụng lửa nấu nướng, ngoài ra về việc cúng ông công ông Táo hằng năm nhằm mục đích để khi các Táo lên triều đình sẽ báo cáo những điều tốt đẹp cho gia chủ và mang lại điều tốt lành cho gia chủ trong năm mới.

Đồ lễ để cúng ông Công ông Táo thường có một bộ mã ông Công và ba bộ mã ông Táo, bao gồm 3 bị thần(2 ông,1 bà): thần đất, thần nhà, thần bếp núc. Mâm cúng ông táo bao gồm: hoa quả,trầu cau, trà, rượu , vàng mã và xôi gà… được bày bố và trang trí cẩn thận

Lễ cúng ông Táo thường được diễn ra trước 12 giờ trưa ngày 23 tháng Chạp Âm lịch (tùy theo tính chất mỗi gia chủ mà nghi lễ sẽ có thể cúng vào buổi trưa, buổi tối ngày 22 tháng Chạp hoặc sáng 23 tháng Chạp) bởi dân gian quan niệm sau 12 giờ trưa đây là thời khắc triều đình đóng cửa nên khi ông Táo lên chầu trời sẽ không còn nhận được đồ cúng.

Ngoài ra, theo truyền thuyết, cá chép là phương tiện duy nhất có thể đưa ông Táo về trời, với sự tích: “Cá chép hóa rồng”. Bởi vậy, vào ngày này, các gia chủ đều cúng cá chép chung với nghi lễ sau đó đem xuống sông, hồ thả trôi với ngụ ý giống như sự tích xưa là cá chép hóa rồng,mang may mắn…, nhưng có nhiều gia chủ thường không mua cá chép mà thay vào đó sẽ mua cá chép giấy chung với bộ vàng mã để cúng.

Ngoài ra, trong tâm thức người Việt, “cá chép vượt Vũ môn” hay “cá chép hóa rồng” còn mang ý nghĩa rất đặc biệt biểu hiện những điều sẽ mang lại gia chủ những điều tốt đẹp hơn trong cuộc sống như làm ăn, học hành, công việc, nhà cửa.. cho năm mới.

Ngoài ra, tuy con người chung sống là một tộc người Việt trên mảnh đất hình chữ S nhưng mỗi vùng miền đã thể hiện Việt Nam- một đất nước đa bản sắc dân tộc với mỗi nơi tạo nên nhiều nét đặc trưng riêng biệt:

Hà Nội

Tại Hà Nội, vùng đất thủ đô với lễ nghi gia nghiêm thì việc cúng ông Công ông Táo ở mỗi gia đình rất quan trọng. Tuy mỗi gia đình đều sẽ bố trí khác nhau cho lễ cúng nhưng ở mỗi gia đình mâm cỗ cúng luôn phải được đầy đủ bao gồm các món ăn mặn, các món xào, đĩa muối sống và rượu. Ngoài ra, điều đặc trưng riêng biệt trong mâm cỗ cúng ông Công ông Táo của người miền Bắc là không thể thiếu áo mũ quan, tiền vàng, bạc  cùng với cá chép. Đối với áo mũ quan thì môi gia đình thường chuẩn bị ba chiếc mũ quan bao gồm hai mũ cho ông táo và 1 mũ cho bà táo. Các mũ táo được trang trí gương nhỏ óng ánh, và những chi tiết cầu kì, người xưa thường kể những họa tiết ấy thể hiện sự phong vị, công việc khác nhau của mỗi Táo. Đi kèm với mũ sẽ là chiếc áo quan và đôi hia (hay còn gọi đôi guốc). Còn đối với giấy tiền vàng mã nhằm mục đích có tiền ứng cho ông táo đi đường. Và cá chép chính là phương tiện di chuyển duy nhất đưa ông Táo lên Thiên Đình.

Ngoài việc cúng ông công ông Táo thì mâm quả người Bắc điển hình là người Hà Nội thường trang trí mâm quả thường là chuối, bưởi, đào, hồng và quýt. Người xưa dựa vào hình dáng và màu sắc của từng loại quả để cho nó một ý nghĩa như sau: Chuối tượng trưng cho sự sum họp; bưởi tượng trưng cho sự an khang, thịnh vượng; quả đào tượng trưng cho niềm hy vọng vào tương lai; hồng tượng trưng cho phú quý; quả quýt tượng trưng cho sự thành đạt.

Huế

Huế- vùng đất miền Trung, xứ “ Thần Kinh” trong những ngày cúng ông Táo thường được tạo ra lễ cungs rất cầu kỳ, đặc trưng riêng biệt nhất trong tất cả các miền. Người dân vùng đất này khi khi thờ ông ông Táo sẽ được bố trí hai nơi ở trên được xem là trang ông, còn ở khu vực bếp thì đặt một bàn thờ nhỏ. Người Huế rất cầu toàn và chăm chút khá kỹ lưỡng vì vậy trước khi cúng, mỗi gia đình sẽ chùi dọn cẩn thận, thay cát cho lư hương. Mâm cỗ người Huế không cầu kỳ như ở miền bắc bởi vì do đất cằn cỗi nên không có nhiều hoa quả, người ta dùng loại quả nào miễn là tươi sạch để bày lên mâm ngũ quả. Các loại trái cây phổ biến dùng để xếp Mâm Ngũ Quả ở miền Trung là thanh long, chuối, dưa hấu, dứa, cam, quýt. Ngoài ra, trong khi cúng thì sẽ bố trí thêm một tượng đất nung ba ông táo, bộ gương, lược và một con ngựa bằng giấy. Sau khi cúng, tượng đất sẽ được mang ra các gốc cây  tượng trưng cho việc bắt đầu một nhiệm kỳ cho một người mới ” coi sóc bếp núc trong năm tới và tiễn đưa người cũ.

Ngày 23 tháng Chạp mỗi gia đình nơi đây có truyền thống dựng cây nêu ở trước sân nhà, sân đình để xua đuổi tà ma mang lại điều may mắn.

Sài Gòn – Thành phố Hồ Chí Minh ngày nay

Trong nghi thức cúng lễ ông Công ông Táo, Miền nam được xem là đơn giản nhất so với  phong tục cúng ở các vùng miền khác. Theo tín ngưỡng thì người miền Nam cho rằng ông Táo sẽ bẩm bảo từ ngày 23 đến đêm giao thừa khi chuyển giao thời khắc năm mới, ngoài ra,  họ sẽ cúng thêm lễ đón ông Táo về nhà vào ngày 7 tháng Giêng hằng năm. Miền Nam hội tụ nhiều dân tộc khác nhau sinh sống nên nơi đây cũng chịu ảnh hưởng không ít về phong tục lễ cúng.  Vì có sự giao thoa giữa các dân tộc nên mâm lễ cúng của người miền Nam cũng có một số món truyền thống hoặc nhiều gia đình sẽ làm mâm lễ chay, và sẽ có thêm một đĩa kẹo thèo lèo ( kẹo đậu phộng, kẹo vừng) và một bộ “cò bay, ngựa chạy” giống như phong tục người Hoa xưa.  “Cò bay, ngựa chạy” tượng trưng cho hình ảnh con cò và con ngựa trắng được cắt và làm từ giấy để tiến hóa  sau khi làm lễ cúng thì ngựa sẽ đưa ông Táo về thiên đình nhanh hơn. Bên cạnh đó, gia chủ cũng cúng thêm 3 bộ quần áo bằng giấy cho 3 vị Táo như người miền Bắc.

Điều đặc biệt nơi đây, không thực hiện các tục rút chân nhang, không đốt áo vàng mũ thờ, không mua cá chép thả sông hồ…

Ngoài ra, mâm ngũ quả miền Nam Việt Nam được người xưa căn cứ vào hiện tượng đồng âm để đặt ra ý nghĩa cho từng loại quả của Mâm Ngũ Quả.

Khi đưa mãng cầu (mãng cầu xiêm) – cùng âm với “cầu” trong “cầu mong” (ước muốn), sung- âm “sung” trong “sung túc” (sung túc), dừa (dừa) – cùng âm “vừa” trong “vừa phải” (dư), đu đủ- cùng âm với “đủ” trong “đầy đủ” (đủ, không ngắn), xoài- cùng âm “sài” trong “tiêu sài” (tiêu)

Cụm từ “Cầu sung vừa đủ xài” có nghĩa là mong muốn kiếm đủ để chi tiêu và sống trong điều kiện tốt.Mâm cỗ người miền Nam cho thấy mục tiêu trong cuộc sống của người Việt Nam không cao, họ thực sự khiêm tốn và trung thực.